Në botën e artit bashkëkohor, emri i Shuk Oranit lidhet me kërkim, eksperiment dhe dialog kulturor. Nga gjurmët e para krijuese në Kosovë, në vitet e rezistencës dhe shkollimit paralel, e deri te projektet ndërkombëtare në hapësira si Louvre apo MOCA Pekin, Orani ka ndërtuar një rrugëtim unik, ku arti shfaqet si një udhë mes kujtesës personale dhe horizonteve universale
Kjo intervistë sjell jo vetëm rrëfimin e tij biografik e krijues, por edhe reflektimet mbi rolin e artit sot si hapësirë kujtese, provokimi dhe shprese për të ardhmen.
Mbase një shëtitje në biografinë tuaj do të mundësojë që ta krijojmë një përfytyrim më të plotë të portretit tuaj krijues. Cilat janë pikant kyçe që shënojnë kthesat jetësore dhe profesionale krijuese?…
Jeta ime krijuese është një udhëtim me kthesa të papritura, ku çdo stacion ka qenë një provë dhe një zbulim. Nga vizatimet e para në korridorin e gjimnazit në Kamenicë, deri tek projektet ndërkombëtare në Louvre e MOCA Pekin, gjithmonë kam ecur mes thjeshtësisë dhe universales. Hamburgut i detyrohem kthesës së parë të madhe, ku arti im filloi të marrë formë profesionale, ndërsa projektet si RAS apo B17 u bënë ura drejt një gjuhe më të gjerë të artit. Sot, me eksperimentet mbi inteligjencën artificiale, e shoh krijimtarinë si një dialog mes kujtesës dhe së ardhmes. Çdo pengesë është shndërruar në energji të re dhe arti im është pikërisht ky udhëtim i vazhdueshëm drejt një horizonti që gjithmonë largohet, por asnjëherë nuk shuhet.
Nga drejtësia tek arti dhe dizajni
Keni kryer gjimnazin ne vendlindje në një kohë të rezistencës dhe shkollimit paralel në Kosovë. Si u bë që jeni orientuar të studioni për drejtësi dhe pastaj me 1992 keni emigruar në Gjermani, ku keni zgjedhur te studioni një fushë krejt tjetër?!
Shkollimi im në Kosovë, në kohën e rezistencës dhe të mësimit paralel, ishte më shumë se arsim, ishte një akt i mbijetesës shpirtërore. Drejtësia më dukej atëherë si një armë e mundshme kundër padrejtësisë, një zgjedhje e natyrshme në një kohë kur ligji dhe jeta ishin të përmbysura. Por emigrimi në Gjermani në vitin 1993 më vuri përballë një tjetër horizont: aty ku arti dhe dizajni nuk ishin thjesht disiplinë, por një mënyrë për të riformuluar vetveten. Kështu, rruga ime u kthye nga drejtësia në krijimtari nga një përpjekje për të mbrojtur njeriun përmes ligjit, në një përpjekje për ta shpjeguar dhe transformuar botën përmes artit.
Keni pasur edhe me herët talent për artin figurativ?! ra zgjodhët te studioni për Art dhe dizajn dhe menaxhim të artit, pse pikërisht këto fusha?
Po, talenti për artin figurativ ka qenë gjithmonë aty, një gjuhë e brendshme që kërkonte formë. Zgjodha artin pastaj dizajnin dhe menaxhimin e artit sepse nuk mjaftonte vetëm të krijoja; doja të kuptoja edhe mënyrën si arti jeton në shoqëri, si komunikon dhe si ndërtohet një hapësirë për të. Për mua, këto fusha nuk janë ndarje, por shtylla të së njëjtës rrugë: arti si shprehje, dizajni si strukturë dhe menaxhimi si urë që i lidh me botën.
Evolucioni krijues dhe dialogu me të ardhmen
Si do ta përshkruanit, nismën, evoluimin dhe orientimin tuaj krijues deri më tash?
Nisma ime krijuese ka lindur nga nevoja për t`i dhënë zë një bote të brendshme, shpesh të heshtur përreth meje. Evoluimi ka qenë një rrugëtim mes përpjekjes dhe guximit.. nga vizatimet e para intuitive, tek projektet që bashkuan artin me teknologjinë dhe arkitekturën. Orientimi im sot është një dialog i hapur mes kujtesës dhe së ardhmes: arti si reflektim i rrënjëve të mia, por edhe si një udhëtim i pandalshëm drejt formave të reja që ende nuk janë shpikur.
Mësuesit e padukshëm dhe ndikimet e traditës
A do ta konfirmonit ne cilën shkollë krijuese estetikes e keni mbështetur kredon dhe praktikën tuaj krijuese?
Kredon time krijuese nuk e kam mbështetur tek një shkollë e vetme estetike, por tek një përzierje e përvojës personale dhe e përplasjes me kohën. Më afër jam ndjerë me frymën e Bauhaus-it, uniteti i artit, dizajnit dhe jetës por edhe Akademisë se artit te Düsseldorf-it ku kam pasur kontakte pothuajse te rregullta me docentet e kësaj akademie.. por njëkohësisht e kam parë artin si një akt të lirë, që nuk njeh korniza, por krijon hapësira të reja për perceptim dhe dialog.
Tendencat e artit bashkëkohor prore sfidojnë pararendësit!… Cilin krijues do ta cilësonit si mësues tuajin, përvojën e te cilit e keni thithur, asimiluar dhe zbërthyer me kreacionin tuaj individual?
Mësuesit e mi i kam parë gjithmonë si hije të gjata që ndriçojnë udhën, shume më shumë se si figura për t’u imituar. Besoj qe nga Botticelli kam thithur poezinë e formës dhe butësinë e dritës, nga Da Vinci kurajën për ta lidhur artin me shkencën dhe vizionin e pakufi. Po aq sa edhe nga pararendës të tjerë, mësova se arti nuk është trashëgimi statike, por një fushë që pret të shpërthehet e të rindërtohet. Aty ku ata ngritën themelet, unë përpiqem të ndërtoj gjuhën time një dialog mes së shkuarës dhe së ardhmes.
Individualiteti krijues dhe skena ndërkombëtare
A do te mund të themi se tashmë Shuk Orani ka krijuar individualitetin e tij krijues dhe në hapësirën krijuese shqiptare dhe, te themi, edhe ndërkombëtare, po bën emër?
Individualiteti krijues nuk shpallet, por ndërtohet në heshtje me çdo vepër, me çdo hapësirë të re që hap arti. Nëse kjo rrugë ka marrë formë edhe në skenën shqiptare e ndërkombëtare, këtë nuk më takon mua ta them. Vlerësimi për arritjet dhe emrin i përket njohësve të artit, kritikëve dhe ekspertëve që matin peshën e një krijimtarie. Ajo që mund të them me bindje është se unë vazhdoj të kërkoj gjuhën dhe degëzimet tjera, dhe ky kërkim është njëlloj identiteti në ngritje e çdoherë ne ndërtim e ne zhvillim..
Ekspozita në “Hanin e dy Robertëve”: rikthimi tek rrënjët
Keni ardhur pas një rrugëtimi të gjatë nëpër botë me një ekspozitë personale në Prishtinë, në galerinë emblematike “Hani i dy Robertëve”, pse pikërisht këtu dhe çfarë keni zgjedhur t’i prezantoni artdashësve të Kosovës?
Ekspozita në Prishtinë, në “Hanin e dy Robertëve”, nuk ishte një rastësi, por një hap i planifikuar prej kohësh. Pas një rrugëtimi të gjatë nëpër botë, ishte e natyrshme që një kapitull të hapej edhe në këtë hapësirë emblematike të kulturës shqiptare. Këtu jam paraqitur me disa vepra nga cikle të ndryshme, si një mozaik i udhës sime krijuese, një dialog mes kohëve, stileve dhe përvojave që i rikthehen publikut tim në Kosovë me një gjuhë universale, por edhe me një rrënjë të përbashkët.
Si u pritët dhe a mund ta bëni një krahasimi mes pranimit dhe receptimit të veprës tuaj ne Kosovë dhe hapësirave të tjera ekspozuese?
Pranimi i një vepre është gjithmonë i lidhur me kontekstin dhe me ndjeshmërinë e publikut. Në Kosovë e ndjeva pritjen më intime, më të ngrohtë, sepse aty arti im takohej me kujtesën dhe rrënjën. Në hapësirat ndërkombëtare perceptimi shpesh ka qenë më racional, më kritik, por edhe më i hapur ndaj eksperimentit. Krahasimi mes tyre nuk është matje, por plotësim, njëra më jep zemrën, tjetra horizontin.
Arti si provokim dhe dialog
Ku e shihnin veten në rrymimet bashkëkohore vendore dhe ndërkombëtare, a mund te pritët që në këto tendenca globale të kulturës dhe artit të ruhet e shquhet diçka që do mund të cilësohej e thuhej se është edhe shqiptare?!…
Veten nuk e shoh si pjesë të një rryme të caktuar, por si një udhëtar që kalon mes tyre, duke marrë e duke lënë gjurmë. Tendencat globale shpesh e nivelizojnë shprehjen, por unë besoj se gjithmonë mbetet një thelb që s’mund të fshihet – drita e kujtesës, rrënja që e bën një krijim të njohshëm si “i yni”. Nëse arti im ruan diçka shqiptare, ajo është mënyra si përplasja me historinë dhe me përditshmërinë shndërrohet në universale.
I sfidoni disa rrymimet bashkëkohore psikologjike, filozofike dhe estetike me një gjuhë diskursive dhe artistike provokuese. Pse e bëni këtë?… A është ky ballafaqim inter-komunikues dhe herë- herë ironizues të filozofisë avangardiste të artit, apo mbetet ky një provokim sa për të kontestuar me diçka pararendësit, duke mëtuar për të thënë diçka te re vetëm si pretendim?!
Provokimi në art, për mua, nuk është qëllim në vetvete, por mënyrë për të hapur një dialog të ri. Kur sfidoj rrymat bashkëkohore, nuk e bëj për t’i mohuar pararendësit, por për të vënë në lëvizje mendimin dhe ndjesinë. Ironia, aty ku shfaqet, është më tepër pasqyrë sesa thumbim, një mënyrë për të treguar se edhe idetë më të mëdha kanë nevojë të shikohen nga një kënd tjetër. Nuk bëhet fjalë për pretendim, por për kërkim: përpjekje për të gjetur gjuhën time në një kor ku çdo zë ka rëndësinë e vet.
Filozofia e artit: kujtesa dhe horizonti i hapur
Cila është filozofia juaj e artit dhe çka pritni të mbërrini në rrugëtimin tuaj krijues?
Filozofia ime e artit është të shoh përtej dukjes dhe ta shndërroj të padukshmen në gjurmë të prekshme. Arti, për mua, është një formë kujtese dhe njëkohësisht një horizont i së ardhmes, një udhëtim ku çdo vepër është stacion i përkohshëm i së njëjtës pyetje: kush jemi dhe ku po shkojmë? Nuk pres të mbërrij në një pikë përfundimtare, sepse arti nuk ka fund. Ajo që pres është që çdo hap i rrugëtimit tim krijues të lërë pas një dritë të vogël që t’u shërbejë të tjerëve si orientim.
Intervistoi: Arsim Kajtazi
/Telegrafi/