Përtej rrezeve të diellit, faktorët biologjikë dhe mjedisorë e bëjnë këtë vitaminë jetike të mungojë më shpesh se sa mendojmë
Vitamina D njihet si “vitamina e diellit”, sepse trupi e prodhon natyrshëm kur lëkura ekspozohet ndaj rrezeve UVB. Megjithatë, në të gjithë botën, rreth një miliard njerëz vuajnë nga mungesa e vitaminës D dhe gjysma e popullsisë ka nivele jo të mjaftueshme, sipas të dhënave të Cleveland Clinic. Kjo krijon një paradoks: pse mungon vitamina D edhe në vendet ku njerëzit kalojnë shumë kohë në diell?
Faktorët biologjikë
Një arsye kryesore është pigmentimi i lëkurës. Melanina, që i jep ngjyrën lëkurës, vepron si një filtër natyral ndaj rrezeve UVB. Sa më e errët lëkura, aq më pak vitaminë D prodhon trupi. Këtë e ka vërtetuar një studim i botuar në Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism nga profesor Neil Binkley dhe kolegët e tij, ku theksohet se personat me lëkurë të errët mund të vuajnë nga mungesa e vitaminës D edhe kur jetojnë në zona me shumë diell.
Mosha është një tjetër faktor. Me kalimin e viteve, aftësia e lëkurës për të sintetizuar vitaminën D zvogëlohet ndjeshëm. Cleveland Clinic shpjegon se personat mbi 65 vjeç kanë rrezik më të lartë për mungesë, pasi lëkura e tyre nuk është më aq efikase në shndërrimin e rrezeve UVB në vitaminë D aktive.
Edhe obeziteti ka ndikim. Si vitaminë liposolubile, vitamina D grumbullohet në indin dhjamor. Kjo bën që te personat obezë ajo të mbetet e bllokuar dhe të qarkullojë më pak në gjak, gjë që shpesh kërkon doza më të larta suplementesh për të arritur nivele optimale, transmeton Telegrafi.
Faktorët mjedisorë
Gjeografia dhe stinët kanë një rol të madh. Në vendet larg ekuatorit, gjatë dimrit dielli është me kënd më të ulët dhe rrezet UVB nuk janë të mjaftueshme për prodhim. Një rishikim i publikuar në Frontiers in Nutrition nga profesor Xuehong Wu nënvizon se ekspozimi i moderuar gjatë muajve të ngrohtë mund të sigurojë nivele të mjaftueshme, por në muajt e ftohtë shumë njerëz kanë nevojë për ushqime të fortifikuara ose suplemente.
Një tjetër element është përdorimi i kremrave solarë. Ndërsa ata janë të domosdoshëm për mbrojtjen e lëkurës nga djegiet dhe kanceri, studimi i publikuar në revistën Nutrients nga Raymond-Lezman dhe bashkautorët tregon se aplikimi i kremrave me faktor të lartë mbrojtës kufizon ndjeshëm prodhimin e vitaminës D në lëkurë.
Faktorët shëndetësorë
Disa sëmundje kronike pengojnë përthithjen ose aktivizimin e vitaminës D. Fibroza cistike, sëmundja e Crohn-it dhe celiakia e kufizojnë thithjen e saj nga zorrët, sidomos kur janë të patrajtuara. Ndërkohë, sëmundjet e mëlçisë dhe veshkave reduktojnë prodhimin e enzimave të nevojshme për të kthyer vitaminën D në formën e saj aktive, duke e bërë atë joefikase në trup.
Edhe kirurgjitë për humbje peshe, si bypass gastrik, ndikojnë negativisht. Cleveland Clinic sqaron se pas këtyre ndërhyrjeve stomaku dhe zorrët nuk përthithin më sasinë e nevojshme të vitaminave dhe mineraleve, duke rritur rrezikun e mungesës kronike të vitaminës D.
Disa ilaçe gjithashtu e ulin nivelin e vitaminës D, si kortikosteroidet, barnat kundër kolesterolit, disa antiepileptikë, rifampicina apo orlistati. Kjo është arsyeja pse mjekët këshillojnë që pacientët që përdorin këto barna të monitorohen rregullisht.
Pasojat e mungesës
Mungesa e vitaminës D nuk është gjithmonë e dukshme, por me kalimin e kohës mund të çojë në lodhje, dhimbje kockash, dobësi muskulore dhe madje depresion. Në rastet e rënda, mungesa e saj shkakton osteomalaci tek të rriturit dhe rahitizëm tek fëmijët. Tek fëmijët, kjo shfaqet me deformime të kockave dhe nyjeve, ndërsa tek të rriturit përshpejton osteoporozën dhe rrit rrezikun e frakturave.
Burimet ushqimore dhe suplementet
Edhe pse dielli është burimi kryesor, ekspertët paralajmërojnë se nuk është i mjaftueshëm për shumë persona. Peshqit e yndyrshëm si salmoni, toni dhe sardelja, trofta, mëlçia e viçit, kërpudhat dhe të verdhat e vezëve janë burime të pasura natyrale. Përveç tyre, shumë vende kanë fortifikuar produkte si qumështi, lëngu i portokallit apo drithërat e mëngjesit.
Suplementet janë një zgjidhje tjetër e rekomanduar. Vitamina D gjendet në dy forma: D2, që vjen nga bimët dhe merret me recetë, dhe D3, që vjen nga kafshët dhe është e disponueshme pa recetë. Studimet tregojnë se D3 përthithet më lehtë nga trupi.
Përfundim
Fakti që ekspozohemi në diell nuk garanton nivele të mjaftueshme të vitaminës D. Ngjyra e lëkurës, mosha, obeziteti, gjeografia, kremrat mbrojtës, sëmundjet kronike dhe ilaçet janë disa nga faktorët që ndikojnë drejtpërdrejt në këtë paradoks. Siç thekson Cleveland Clinic, kombinimi i ekspozimit të kujdesshëm në diell me një dietë të pasur në ushqime që përmbajnë vitaminë D dhe përdorimi i suplementeve kur është e nevojshme, mbetet rruga më e sigurt për të ruajtur shëndetin e kockave, muskujve dhe sistemit imunitar. /Telegrafi/