Një fenomen i rrallë por intrigues: femrat e disa insekteve dhe merimangave e kthejnë çiftëzimin në një ‘ritual fatal’, duke ngritur pyetje mbi rolin e evolucionit dhe mbijetesës
Në natyrë, çiftëzimi shpesh shihet si akti i vazhdimësisë së jetës. Por për disa specie, ky moment kthehet në një dramë të mirëfilltë: femra, pas marrëdhënies, mund të vrasë dhe të hajë mashkullin. Biologët këtë dukuri e quajnë “kanibalizëm seksual”, dhe është dokumentuar kryesisht tek mantisat dhe tek merimangat e gjinisë Latrodectus, të njohura si “vejusha të zeza”.
Sipas Oxford Academic, fenomeni ngjall interes të madh jo vetëm për shkak të brutalitetit të tij, por edhe për misterin evolucionar që fsheh: pse natyra do të lejonte që mashkulli të shndërrohej në ushqim, në vend që të siguronte mundësi për riprodhim të përsëritur?
Çfarë është “rituali fatal i çiftëzimit”?
Sipas përkufizimit biologjik, bëhet fjalë për një formë sjelljeje ku femra e së njëjtës specie vret dhe konsumon partnerin mashkull përpara, gjatë ose pas aktit riprodhues. Te mantisat dhe merimangat “vejusha”, kjo është dokumentuar për dekada, qoftë në laborator, qoftë në terren.
Megjithatë, studimet tregojnë se nuk është një dukuri universale. Shkruan Proceedings of the Royal Society B se frekuenca ndryshon shumë: nga pak për qind e rasteve, deri në mbi 50% te disa specie mantisash. Pra, nuk është “normë e hekurt”, por një sjellje e ndikuar nga mjedisi, ushqimi dhe vetë strategjia e mbijetesës, transmeton Telegrafi.
Pse ndodh? Tre hipoteza kryesore
Shkencëtarët kanë propozuar disa shpjegime, të cilat shpesh plotësojnë njëra-tjetrën:
Energjia për vezët
Sipas eksperimenteve me mantisa, të publikuara në Oxford Academic, femrat që konsumojnë mashkullin prodhojnë më shumë vezë dhe kanë rezerva më të mëdha energjie. Trupi i mashkullit kthehet në një “dhuratë ushqimore” që ushqen drejtpërdrejt pasardhësit.
Zgjedhja ekstreme e partnerit
Nature Ecology & Evolution shkruan se kjo sjellje mund të jetë një formë e zgjedhjes seksuale: femrat agresive eliminojnë meshkujt “më të dobët” ose të papërshtatshëm. Në disa raste, meshkujt e pranojnë këtë risk, duke e rritur shansin e fertilizimit me një femër “fituese”.
Agresiviteti i trashëguar
Behavioral Ecology raporton se prirjet grabitqare të femrave gjatë zhvillimit të hershëm “derdhen” edhe tek sjellja e tyre seksuale. Pra, vrasja e mashkullit nuk është domosdoshmërisht një strategji e vetëdijshme, por pasojë e instinktit të fortë predatorial.
– YouTube www.youtube.com
Sa shpesh ndodh në natyrë?
Studimet tregojnë një larmi të madhe:
▪ Tek mantisat Tenodera sinensis dhe Miomantis caffra, raporton PMC, fenomeni mund të shfaqet deri në 50% të rasteve, sidomos kur femrat janë të uritura.
▪ Tek merimangat “vejusha të zeza” (Latrodectus), studimet tregojnë se sjellja lidhet ngushtë me kushtet e ushqimit. Femrat e ngopura rrallëherë sulmojnë, ndërsa ato të uritura e shohin mashkullin si burim të menjëhershëm energjie.
Pra, ky “ritual” nuk është thjesht instinkt fiks, por një sjellje fleksibile që ndikohet nga mjedisi.
Shembuj të njohur nga natyra
Mantisat: Sipas Oxford Academic, mashkulli ndonjëherë rrit suksesin riprodhues pikërisht duke u “sakrifikuar”, sepse femra e ushqyer më mirë ka më shumë gjasa të prodhojë vezë të shëndetshme. Por meshkujt nuk dorëzohen lehtë: ata afrohen nga pas, ofrojnë dhurata ushqimore ose zhvillojnë taktika për të shpëtuar.
Merimangat Latrodectus: Proceedings of the Royal Society B shkruan se tek disa specie mashkulli shfaq “monogami ekstreme”, sakrifikon jetën e tij për të rritur shanset që gjeni i tij të kalojë tek pasardhësit. Ky është një shembull i rrallë i kompromisit evolucionar mes jetës dhe trashëgimisë.
– YouTube www.youtube.com
Si mbrohen meshkujt?
Meshkujt kanë zhvilluar strategji mbijetese:
- afrohen me kujdes nga pas,
- sjellin dhurata ushqimore,
- zgjedhin femra më pak agresive ose të ngopura,
- në disa raste, përpiqen të neutralizojnë sulmin.
Sipas Journal of Arachnology, meshkujt që përdorin këto taktika kanë më shumë gjasa të mbijetojnë dhe të vazhdojnë çiftëzimet me femra të tjera.
Çfarë mësojmë nga ky fenomen?
Përtej sensacionalizmit, ky rituali fatal i çiftëzimit, është një shembull i fuqishëm i konfliktit gjinor në evolucion. Femrat maksimizojnë investimin në pasardhës, ndërsa meshkujt rrezikojnë gjithçka për të siguruar trashëgiminë e tyre gjenetike.
Raporton PMC se kjo sjellje na ofron një pasqyrë të rrallë për mënyrën se si ekologjia dhe seleksioni natyror formësojnë strategjitë riprodhuese. Dhe ndoshta, ky është një nga shembujt më të qartë se natyra nuk udhëhiqet nga “morali njerëzor”, por nga logjika e mbijetesës dhe riprodhimit.
Ky fenomen mbetet një nga sekretet më të çuditshme të botës së insekteve: një dashuri që jo gjithmonë përfundon me jetë, por ndonjëherë me një vdekje të planifikuar nga vetë natyra. /Telegrafi/