Presidenti i Shteteve të Bashkuara, Donald Trump, ka kërkuar që talebanët në pushtet në Afganistan t’ia dorëzojnë bazën ajrore të vendit në Bagram, Uashingtonit – pesë vjet pasi nënshkroi një marrëveshje me grupin që hapi rrugën për tërheqjen e SHBA-së nga Kabuli.
Në një konferencë shtypi me kryeministrin e Mbretërisë së Bashkuar, Keir Starmer, më 18 shtator, Trump u tha gazetarëve se qeveria amerikane “po përpiqej ta merrte [Bagramin] përsëri”.
“Ne ua dhamë [talebanët] falas. Ne e duam atë bazë përsëri”, tha ai.
Dy ditë më vonë, më 20 shtator, ai e pasoi këtë kërkesë me një kërcënim të theksuar në platformën e tij Truth Social: “Nëse Afganistani nuk ua jep Bazën Ajrore të Bagramit atyre që e ndërtuan, Shteteve të Bashkuara të Amerikës, GJËRA TË KEQIJA DO TË NDODHIN!!!”.
Dhe talebanët e kanë refuzuar kërkesën e Trump.
Megjithatë, kjo nuk është hera e parë që Trump ka treguar interesin e tij për të rimarrë ish-bazën ushtarake amerikane, shkruan Al Jazeera, përcjell Telegrafi.
Në një konferencë për media në shkurt 2025, tani të fshirë nga faqja e internetit e Shtëpisë së Bardhë, Trump u citua të thoshte: “Ne do ta mbanim Bagramin. Do të mbanim një forcë të vogël në Bagram”.
Pra, çfarë është baza e Bagramit, pse Trump e dëshiron kaq shumë, cila është rëndësia e saj strategjike dhe a mund ta rimarrë SHBA-ja atë?
Çfarë është baza ajrore e Bagramit?
Katër vjet pasi forcat amerikane evakuuan bazat e tyre ushtarake në Afganistan, Bagrami mbetet një pronë e diskutueshme që administrata Trump dëshiron ta rimarrë nga talebanët.
Baza, e cila ka dy pista – njëra 3.6 km e gjatë (2.2 milje), tjetra 3 km (1.9 milje) – shtrihet rreth 50 km (31 milje) jashtë kryeqytetit të Afganistanit, Kabul.
Ajo ka qenë një fortesë strategjike për shumë fuqi ushtarake që kanë kontrolluar Afganistanin – dhe kanë luftuar për të – gjatë gjysmës së shekullit të kaluar.
Aeroporti u zhvillua për herë të parë nga Bashkimi Sovjetik në vitet 1950. Por qeveria afgane e asaj kohe kontrollonte bazën.
Kjo ndryshoi pasi Bashkimi Sovjetik pushtoi Afganistanin në vitin 1979 – trupat e tij qëndruan në krye të bazës për një dekadë, përpara se Moska të tërhiqej nga vendi.
Në vitin 1991, qeveria e mbështetur nga sovjetikët e Mohammad Najibullah humbi kontrollin e Bagramit ndaj Aleancës Veriore, një nga grupet më me ndikim të opozitës që luftonte për pushtet.
Por Aleanca Veriore vetë do të humbiste kontrollin e bazës ndaj talebanëve.
Pas pushtimit të Afganistanit nga NATO në vitin 2001, baza u bë një qendër strategjike e pranisë së ushtrisë amerikane në vend, e përdorur si një komandë speciale për divizione të ndryshme ushtarake, duke u rritur vazhdimisht në madhësi, kapacitet dhe dobi.
Në kulmin e saj në vitin 2009, baza mund të strehonte rreth 10,000 njerëz.
Ndërsa forcat amerikane kontrollonin bazën, ajo ndahej me anëtarë të tjerë të NATO-s, duke përfshirë njësi nga Marina Mbretërore e Mbretërisë së Bashkuar.
Përveç njësive ushtarake, baza strehonte një burg të madh që u bë i njohur për abuzimin dhe torturën e të burgosurve afganë nga forcat amerikane dhe partnerët e tyre vendas.
Bagrami ishte gjithashtu shtëpia e një spitali plotësisht funksional, ku strehoheshin kazerma për mijëra ushtarë, dhe disa restorante zinxhirësh amerikanë, si Pizza Hut dhe Subway.
Baza dhe objektet u evakuuan, me shumicën e armëve dhe pajisjeve të shkatërruara, nga forcat amerikane gjatë tërheqjes së gushtit 2021. Ajo që mbeti u plaçkit nga grupet vendase para se talebanët të merrnin kontrollin.
Pse Trump dëshiron që baza e Bagramit të kthehet?
Trump është ankuar shpesh se si SHBA-të lanë pas armë të mëdha në evakuimin e tyre të nxituar në vitin 2021, duke ia dorëzuar ato në fakt talebanëve dhe grupeve të tjera të armatosura në Afganistan, përcjell Telegrafi.
Por ekspertët thonë se tërheqja e vërtetë e Bagramit nuk qëndron në pajisjet ushtarake kryesisht të shkatërruara atje, as në restorantet zinxhirësh të braktisura në kompleks.
Ekziston vlera simbolike e shfaqjes së kontrollit të SHBA-së mbi një bazë të ndërtuar nga një rival gjeopolitik.
“Gjithmonë ka qenë me vlerë të rëndësishme strategjike, që kur u ndërtua nga Bashkimi Sovjetik”, thotë Ibraheem Bahiss, analist i lartë në Grupin e Krizave.
Terreni i thyer dhe malor i Afganistanit e bën të vështirë kontrollin e hapësirës ajrore të tij, me pak vende të përshtatshme për uljen e aeroplanëve të mëdhenj ushtarakë dhe transportuesve të armëve.
Bagrami – baza ajrore më e madhe e vendit – ofron një “vendpushim” të rrallë.
Baza e Bagramit luajti një “rol vendimtar” në të ashtuquajturën “luftë kundër terrorizmit” të Uashingtonit pas vitit 2001, tha Hekmatullah Azamy, analist sigurie në Qendrën për Studime të Konfliktit dhe Paqes (CAPS), një grup ekspertësh me seli në Kabul.
Misione të mëdha ajrore u nisën nga Bagrami, përfshirë ato që çuan në vrasje civile, siç ishte bombardimi i vitit 2015 i një spitali të drejtuar nga Mjekët pa Kufij, të njohur me inicialet franceze MSF, në Kunduz, në të cilin u vranë 42 persona dhe të paktën 30 u plagosën.
Komandanti amerikan në Afganistan e ndryshoi vazhdimisht rrëfimin e tij mbi atë që shkaktoi bombardimin, përpara se përfundimisht të pranonte se ishte një gabim. Pastaj Presidenti amerikan Barack Obama kërkoi falje.
Por edhe pse SHBA-të tani janë larguar nga Afganistani, vlera e Bagramit është rritur vetëm, tha Azamy, me rritjen e ndikimit kinez në rajon.
“Ndërsa prioritetet ndryshuan dhe SHBA-të filluan ta shihnin Kinën si kërcënimin numër një, kjo bazë duket se është përsëri e rëndësishme, kryesisht për shkak të afërsisë së saj me Kinën dhe rëndësisë që ka”, thekson ai.
Bagrami është rreth 800 km (rreth 500 milje) nga kufiri kinez dhe rreth 2,400 km (rreth 1,500 milje) nga fabrika më e afërt kineze e raketave në Xinjiang.
Trump gjithashtu i është referuar Kinës si një arsye kryesore për të dashur të rimarrë kontrollin e Bagramit, duke thënë këtë muaj në Londër se baza është “një orë larg nga vendi ku [Kina] prodhon armët e saj bërthamore”.
Në shkurt, Trump gjithashtu pretendoi se baza ishte “saktësisht një orë larg nga vendi ku Kina prodhon raketat e saj bërthamore”.
Zyrtarët kinezë, nga ana e tyre, kanë kundërshtuar një veprim të tillë.
“E ardhmja e Afganistanit duhet të vendoset nga populli i tij. Nxitja e tensionit dhe krijimi i konfrontimit në rajon nuk do të jetë popullor”, tha zëdhënësi i Ministrisë së Jashtme kineze, Lin Jian, pas komenteve të Trump së bashku me kryeministrin e Mbretërisë së Bashkuar, Keir Starmer.
A mund ta rimarrin SHBA-të Bagramin?
Kjo është e dyshimtë, thonë ekspertët.
“Në teori, Bagrami është një bazë strategjike për SHBA-në në aspektin e projektimit të fuqisë në rajon”, mendon Ashley Jackson, bashkëdrejtoreshë në Qendrën për Grupet e Armatosura me seli në Gjenevë.
Megjithatë, ajo theksoi se “ky veprim duket se është në kundërshtim të drejtpërdrejtë me politikën amerikane për t’i dhënë fund misionit ushtarak në Afganistan”.
“Logjistika e negociatave për ripozicionimin dhe dorëzimin do të ishte jashtëzakonisht sfiduese dhe e gjatë, dhe nuk është e qartë nëse kjo do t’i shërbente interesave strategjike të secilës palë”, shtoi Jackson.
Si Azamy ashtu edhe Bahiss besojnë se edhe talebanët nuk kanë asnjë nxitje për të dashur të heqin dorë nga Bagrami.
Një veprim i tillë do të “dëmtonte legjitimitetin e talebanëve”, vlerëson Azamy.
Bahiss tha se grupi “nuk do të ishte i gatshëm të pranonte një gjurmë të huaj në Afganistan, përfshirë bazën ajrore të Bagramit”.
Lëvizja talebane u ndërtua kryesisht mbi idenë e luftimit të pushtimit dhe ndikimit të huaj, theksoi Bahiss me bazë në Kabul.
Grupi shpesh ka argumentuar se “për sa kohë që trupat e huaja mbajnë edhe një metër tokë, xhihadi ose lufta e shenjtë është një detyrim”.
“Çdo negociatë me një ushtri të huaj do të shkatërronte forcën e tyre dhe do të rrezikonte që anëtarët e tyre ta braktisnin lëvizjen në grupe të mëdha”, tha Bahiss.
Si janë përgjigjur talebanët?
Në të vërtetë, talebanët, nga ana e tyre, kanë qenë shumë të qartë dhe kanë hedhur poshtë vazhdimisht kërkesat e Trump.
Më 21 shtator, grupi përmendi marrëveshjen e vitit 2020 që administrata e Trump nënshkroi me talebanët në Doha.
“Duhet të kujtojmë se, sipas Marrëveshjes së Dohas, SHBA-të u zotuan se ‘nuk do të përdorin ose kërcënojnë forcën kundër integritetit territorial ose pavarësisë politike të Afganistanit, as nuk do të ndërhyjnë në punët e tij të brendshme’”, tha Hamdullah Fitrat, zëvendës zëdhënës i talebanëve, në mediat sociale.
“SHBA-të duhet t’u qëndrojnë besnike angazhimeve të tyre”.
Komentet e Fitrat pasuan kërcënimin e Trump se “gjëra të këqija” do t’i ndodhnin Afganistanit nëse talebanët nuk do ta dorëzonin Bagramin.
Cili është plani i lojës së SHBA-së?
Refuzimi i talebanëve për të negociuar për bazën nuk e ka dekurajuar Trumpin deri më tani, dhe analistët besojnë se SHBA-të mund ta përdorin kërkesën për Bagram si një monedhë negociuese.
Mund të jetë “një mjet për të kërkuar diçka madhështore, si Bagrami, dhe për t’u pajtuar me diçka më të vogël dhe më simbolike në të ardhmen, [si] kthimin e disa armëve dhe pajisjeve, për të cilat presidenti ka folur më parë”, tha Jackson i Qendrës për Grupet e Armatosura.
Një vlerësim i vitit 2022 nga Departamenti i Mbrojtjes i SHBA-së i atëhershëm, tani Departamenti i Luftës, zbuloi se më shumë se 7 miliardë dollarë armë ishin braktisur në Afganistan, shumica e të cilave tani besohet se janë nën kontrollin e talebanëve.
Dhe nëse kërkesa për Bagram është një hap i vogël në një negociatë më të gjerë, ky mund të jetë një lajm i mirë edhe për talebanët, thonë analistët.
Sundimtarët e Afganistanit kanë kërkuar legjitimitet më të gjerë ndërkombëtar dhe bisedimet me SHBA-në janë një hap drejt kësaj.
“Në disa mënyra, administrata Trump thotë se është e hapur ndaj idesë së angazhimit me talebanët”, tha Bahiss me bazë në Kabul, duke treguar shembuj të tjerë të presidentit amerikan që tregon gatishmëri për të ndërtuar lidhje me udhëheqësit që Uashingtoni më parë i ka trajtuar si armiq: nga Ahmed al-Sharaa në Siri te Vladimir Putin në Rusi dhe Kim Jong Un në Korenë e Veriut.
Por në fund të fundit, tha Bahiss, dëshira e Trump për të bërë biznes me talebanët do të varet gjithashtu nga ajo që është në tryezë për të.
“Çfarë mund të ofrojnë talebanët? A do të jenë investime private, minerale apo asete ushtarake si Bagrami?”, pyet Bahiss.
“Varet vërtet nga talebanët të tregojnë se çfarë mund të ofrojnë”. /Telegrafi/